“ЭЗЭН-100” ДУУСАХ НЬ, ХАРИН АМ.ДОЛЛАРЫН ХАНШ ӨССӨӨР

Эдийн засаг хямарсан та­лаар энэ талын мэдлэг­тэй хүмүүс ам уралдан ярьсаар бараг л бүтэн жилийн нүү­рийг үзлээ. Нэг хэсэг эрх ба­риг­чид эдийн засаг хямраагүй, сайхан бай­гаа, бүх зүйл болж бүтэж бай­на гээд л зүтгээд байсан. Эцэс­тээ нэг юм эдийн засаг хя­марч, өргөн хэрэглээний бараа­ны үнэ өсч, ам.долларын ханш тар­тагтаа тулсаны дараа хүлээн зөв­шөөрсөн. Улмаар эдийн засгийг эр­чим­жүүлэх 100 хоног зарлаж, “Эзэн-100” гэж нэрийдэв.  Харин эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн даалгавар аваад ажил­даа орсон Засгийн газарт одоо цөөхөн хоног үлдэж байна.  То­дор­хой хэлбэл, 20 гаруйхан хоног үлд­чихээд байгаа юм.

Үндсэндээ “Эзэн-100”-гийн ху­гацаа дуусч байгаа ч хийх ажил нь урагшаа явсан уу гэдэг асуулт үлд­лээ. Зарим нэг яамнаас эдийн зас­гийг эрчимжүүлэх ажлын хүрээнд ямар­хуу ажиллаж байгаа талаараа та­нил­цуулсан.  Уул уурхайн яам гэ­хэд   19  ажил хийж, хэрэгжүүлэх ёс­той бөгөөд   2014 оны долдугаар са­рын 22-ны өдрийн байдлаар үнэл­гээ хийхэд биелэлт ерөнхий дүнгээрээ 65 хувьтай гарсан гэж мэдээлсэн.

Цаашид үлдсэн ажлаа эрчимжүүлнэ гэдгээ ч мэдэгдсэн. Ямар ч байсан зарим нэг яамны ажил урагштай байгаа бололтой юм. Гэхдээ чухам юу хийсэн бэ гэдэг нь сонирхол татаад байна. Бодвол хууль, журамтай холбоотой асууд­луудыг л цэгцэлж байгаа бо­лол­той.  Гэхдээ л 100 хоногт хийх ажлын үр дүн гэж нүдэнд ха­раг­даж, гарт баригдахаар юм га­рахгүй нь бололтой. Зөвхөн ам.дол­ларын ханшийг л харахад шүү дээ.

Наадмын өмнө 1840 орчим төгрөг байсан ам.доллар эдүгээ 1850 төгрөг, зарим банкинд бүр 1860 төгрөгт хүрч байна. Энэ байдлаараа өсвөл 2000 төгрөгт хүрэхгүй гэх баталгаа ал­га. Ам.дол­ларын өсөлттэй хол­боо­той­гоор бүхий л бараа, бүтээг­дэ­хүүний үнэ нэмэгдэж байна. Талхны үнэ гэхэд 1000 төгрөгт хүрчихлээ. Үнэ нь буурсан нэг ч бараа, бүтээгдэхүүн алга. Мах л жаахан хэлбэлзэлтэй байх шиг байна. 

Одоо удахгүй хичээлийн ши­нэ жил эхэлж, эцэг, эхчүүд хүүх­дийнхээ хичээлийн хэрэглэлийг бэлтгэнэ. Хи­­чээ­лийн шинэ жилтэй давх­цаад долларын ханш өсдөг би­чиг­­­дээгүй хууль бий. Учир нь найм­дугаар сарын сүүлчээс эхлээд ам.дол­ларын эрэлт эрс нэмэгддэг би­чигдээгүй хууль бий. Тэгэхээр эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хо­ног дуусахтай зэрэгцээд өргөн хэ­рэглээний бараа, хичээлийн хэ­рэгслийн үнэ улам нэмэгдэж, ам.доллар, юанийн ханш тэнгэрт гарсан байхыг ч үгүйсгэх арга алга.  

Мэдээж, 100 хоногт бүх юм орвонгоороо эргэж, эдийн засаг гэнэт өргөс авсан юм шиг сайхан болж, ажилчдаа цомхотгож байгаа компаниуд сэргэнэ гэж байхгүй.  Тэгээд Засгийн газрын тэргүүн  эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногт  эдийн засгаа хөгжүүлэх чухал хууль, тогтоолыг батлах бодлого боловсруулах, илүү тодорхойгоор хэлбэл хямралаас гарах гарцыг олох болно. Тийм бод­логотойгоор “Эзэн-100” хө­төл­­бөрийг эхлүүлсэн.

Түүнээс биш эдийн засгийг илт сэргээнэ гэж яриагүй, хэлээгүй гэдгээ ч мэ­дэгдсэн.  Дээрээс нь  эдийн зас­гийг эрчимжүүлэх 100 хоногт дол­ларын ханшийг буруулахгүй ч тогтворжуулна гэдэг амлалт авсан Засгийн газар зүгээр суугаагүй ч гадаад валютын орлого төдийлөн сайн нэмэгдэхгүй хэвээрээ бай­на. Уг нь  Монголбанкны Ерөн­хийлөгч Н.Золжаргал, УИХ-ын ги­шүүн Б.Гарамгайбаатар гээд цөөнгүй хэдэн хүн намар гэхэд ам.долларын ханш тогтворжино. Улсын төсөв батлахад ам.дол­ла­рын ханшийг 1384 төгрөг бай­хаар тогтсон.

Энэ ханшин дээр аваачина гэж ярьж байсан ч одоохондоо лав тийм гэрэл гэ­гээ харагдахгүй байна.  Харин ч өнгөрсөн  гуравдугаар сарын дун­дуур Төв Азийн энэ улсын эдийн зас­гийг хариуцсан Мүүдийз агентлагийн шинжээч  Аннушка Шах гэдэг нөхөр “Монголын га­даад валютын нөөц өнгөрсөн жил 40 хувиар багасчээ. Хэрвээ энэ эрчээрээ цааш үргэлжилбэл,  оны эцэс гэхэд валютын бүх нөө­цөө шавхаж дуусах байдалд хү­рэх байдал харагдаж байна. Ши­нээр бонд гаргаж, өр зээл та­вихгүй л бол ийм байдал үүсэх нь ойлгомжтой болж байна. 

Ва­лютын нөөц багасах болсон гол шалтгаан нь экспортын гол бүтээгдэхүүн болох нүүрс, зэ­сийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр унас­наас гадна, гадаадын хөрөнгө оруулалт буурсантай холбоотой юм” хэмээн бичиж, мэдээлж байсан нь одоогийн байдлаар лав биеллээ олж байх шиг байна. Өнөөдрийн байдлаар манай улсад дорвитой  хөрөнгө хийж байгаа компани алга. Ерөнхийлөгч Японд айлчилж байгаагийн цаана хө­рөнгө оруулалтын асуудал ший­дэгдэж магадгүй гэсэн горьдлого явж байгаа.  Гэхдээ үр дүн нь эерэг байх эсэх нь эргэлзээтэй байгаа.

Хүмүүсийн жиг жуг гэлцэж бай­гаагаар Ерөнхийлөгчийн Японд айлч­лал хийсэн нь сайн гэхээсээ саар ч байж магадгүй байна.  Мөн орлогын эх үүсвэр болсон Таван­толгой өрөө дарах гээд юун улс оронд ам.доллар оруулж ирэх манатай байна. Ганц гялтайх мэдээ гэвэл зэсийн ханш л багахан өсч байгаа юм. Нөгөө талаар өчигдөр УИХ-аас Ашигт малтмалын ту­хай хуулийг баталсантай хол­боо­тойгоор Уул уурхайн дэд сайд О.Эрдэнэбулган мэдээлэл хийж, чихэнд чимэг болчихоор зүйл ярив.

Учир нь дээрх  хууль бат­лагдсанаар хайгуулын тусгай зөв­шөөрөл олгох боломжтой бол­сон аж.  Ингэхдээ хайгуулын тус­гай зөвшөөрөл олгох талбайн жаг­саалтыг ойрын хугацаанд Зас­гийн газрын хуралдаанаар батлах юм байна. Хайгуулын тусгай зөв­шөөрлийг олгож эхэлснээр энэ онд улсын төсөвт 1-1.5 тэрбум хүр­тэлх ам.долларын орлого төв­лөрүүлэх боломжтой болох аж.  Мөн хайгуулын тусгай зөвшөөрөл хүс­сэн өргөдлийг цахимаар хү­лээн авах, тусгай зөвшөөрлийг нь дугаараар олгох зэрэг аж­лыг хийхээр бэлтгэл хангаж эхэл­сэн байна.

Хэрвээ энэ ажил эхэл­чих­вэл овоо хэдэн ам.доллар манайд орж ирж, өнөөх дарга нарын яриад байсан тогтворжилт нь оны эцэс гэхэд биелж магадгүй л юм. Гэхдээ “алаагүй байхад үнэг сай­хан” гэдгийн үлгэрийг одоо яриад яах ч юм билээ. Ам.доллар орж ирээд, тэнгэрт тулсан ханш нь бага зэрэг суларвал тэр үед нь л яръя.  Ямар ч байсан эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хо­ногийн хүрээнд ам.долларын ханш тогтворжихгүй, буурахгүй гэ­дэг нь тодорхой болж байна.

Н.Пунцагболд
МОНГОЛЫН МЭДЭЭ